We wtorkowe popołudnie, 7 maja, w Czytelni Pomorzoznawczej szczecińskiej Książnicy odbył się wernisaż wystawy „Z biegiem rzeki. Dzieje Żydów nad Odrą”, przygotowanej w języku polskim i niemieckim przez Deutsches Kulturforum östliches Europa Potsdam. Polski tytuł ma inny sens niż niemiecki, opisuje zdarzenia w ujęciu terytorialnym, niemiecki („W rzece czasu”) akcentuje ich rozwój w perspektywie chronologicznej. Niby to samo, a jednak co innego. Wersja polska (choć treść opisów jest tożsama lub zbliżona) ma przedstawiać historię, niemiecka – pewien proces dziejowy. I słusznie, gdyż tysiącletnie dzieje żydowskiego osadnictwa nad Odrą mają dla Polaków przede wszystkim walor informacji historycznej, dla Niemców są rozrachunkiem z historią, przerwaną i zakończoną tragedią Holocaustu dokonanego przez nieodległych przodków współcześnie żyjących pokoleń. (rozwiń notatkę; winieta – obraz na dużym monitorze witający uczestników wernisażu)
Wystawa nie stawia pytań, nie feruje ocen i nie udziela odpowiedzi. Jest pokłosiem studyjnego projektu podjętego przez Niemieckie Forum Kultury Europy Środkowej i Wschodniej, zrealizowanego we współpracy z szeregiem instytucji wspomagających. *)
Kuratorkami wystawy są dwie Polki: dr Magdalena Abraham-Diefenbach i dr Magdalena Gebala, pracujące obecnie w Deutsches Kulturforum östliches Europa e.V. w Berlinie.
Projekt wystawy powstał w latach 2016 – 2017. Od strony technicznej wystawa składa się z 20 jednostronnych, wolno stojących tablic o wymiarach 1 metr szerokości x 2 metry wysokości. Jest wystawą wędrowną, wypożyczaną nieodpłatnie na okres co najmniej 8 tygodni.
Po raz pierwszy zaprezentowano ją od 15 czerwca do 30 sierpnia 2018 r. w Synagodze Pod Białym Bocianem, Wrocław/Breslau. Niemiecka, uroczysta prezentacja przypadła na dzień 6 września w Rotes Rathaus, w Berlinie. Później wystawę prezentowano w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gorzowie Wielkopolskim, następnie w Pommersches Landesmuseum w Greifswaldzie, stąd trafiła do Szczecina, gdzie pozostanie do 30 czerwca 2019 r.
Otwarcie szczecińskiej wystawy składało się z dwóch części. Pierwsza, oficjalna, to wystąpienie Uwe Neumärker’a, dyrektora Fundacji na rzecz Pomnika Pomordowanych Żydów Europy z Berlina. Po nim dr Magdalena Gebala zaprezentowała ogólne tło historyczne będące podstawą realizacji projektu, a dr Magdalena Abraham-Diefenbach – sam projekt i różne aspekty związane z jego powstaniem. Po krótkiej przerwie dr Gebala oprowadziła zebranych po wystawie, wyjaśniając zamysł całości i sens wydzielenia kolejnych działów. Na wystawę złożyły się następujące tematy:
Wprowadzenie
Życie na skraju społeczeństwa
Synagoga w Oleśnicy
Drukarstwo hebrajskie
Zamożny Żyd buduje kościół
Pogranicze
Wrocław – centrum nowoczesnego judaizmu
Do Szczecina, do Berlina, do Nowego Jorku!
Urodzeni nad Odrą
Obóz internowania w Stargardzie
»Polenaktion«
Synagoga płonie!
Ze Szczecina do Lublina
Autostrada i praca przymusowa
»Żadnego prawa! Nigdzie!«
Tymczasowa ojczyzna
Pamięć
Dziś
Ślady
Impressum
Wystawę usytuowano w holu Czytelni Pomorzoznawczej (wejście od ul. Dworcowej), co zapewniło kameralność spotkania, ale spowodowało pewne niedogodności. Hol jest dość ciemny, plansze umieszczono nisko, małe napisy w ich dolnej części trzeba – jak to ujął Andrzej Kotula – czytać „na klęczkach”. W dosłownym znaczeniu słowa. Sytuację, mocno niedogodną dla osób starszych i posługujących się okularami (a taka była spora część uczestników spotkania), ratował świetnie wydany katalog, będący właściwie repliką wystawy i dostępny bezpłatnie (!) w sporej liczbie egzemplarzy. Zniknął też błyskawicznie, podobnie jak i pojedyncze reprodukcje na pocztówkach.
Na zdjęciach: Uwe Neumärker i dr Magdalena Abraham-Diefenbach, dr Magdalena Abraham-Diefenbach, dr Magdalena Gebala, Albin Majkowski – wiceprzewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Szczecinie, dr Magdalena Gebala i Andrzej Kotula
Podsumowując: wystawa jest ciekawa. Wnosi wiele nieznanych szerzej informacji o życiu społeczności żydowskiej na dzisiejszym polsko-niemieckim pograniczu, ongiś będącym stykiem Brandenburgii i innych państw Rzeszy oraz m.in. Księstwa Gryfitów. Może być także źródłem porównań podczas analiz sposobu funkcjonowania diaspory żydowskiej w krajach niemieckich i w dobie rozległej I Rzeczpospolitej oraz w czasach nowożytnych. Wystawa nie wchodzi w zawiłości nieprawdopodobnie szerokiego tematu, dostarcza tylko pewne sygnały, zostawiając odbiorcy (i jego wiedzy) dalsze rozważania. Warto ją zobaczyć, jak również warto zerknąć na stronę internetową: www.kulturforum.info
………………………
*) Współpraca przy realizacji projektu:
Moses Mendelssohn Zentrum für europäisch-jüdische Studien e. V.
Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas
Zentrum für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften
Uniwersytet Wrocławski
Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne »Terra Incognita«
Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego
Fundacja Bente Kahan
Komentarze